HIPOTIROID

HIPOTIROID

PROF DR METIN OZATA

Tiroid Bezi Yetmezliginin Tanimi, Cesitleri ve Nedenleri:

Tiroid bezinin az calismasina ve bu nedenle tiroid hormonlarini az uretmesine ve sonucta kanimizda tiroid hormonlarinin (T3 ve T4) dusuk olmasi durumuna tiroid yetmezligi veya tip dilinde hipotiroidi denir. Tiroid hormon yetersizligi sonucu vucudumuzun tum metabolik olaylarinda yaygin yavaslama vardir ve bu nedenle vucudun dengesi alt ust olur. Vucuttaki bu bozukluklarin yani sira ruhsal cokuntu, unutkanlik, hareketlerde yavaslama ve uykusuzluk gorulur. Hamilelik doneminde tedavi edilmeyen tiroid yetmezligi bebeklerde zeka geriligine neden olabilmektedir.

Hipotiroidizm, toplumda % 4.6 oraninda bulunur. Bunun cogunlugunu baslangic halindeki veya hafif derecedeki tiroid bezi yetmezligi (sadece TSH yuksek fakat T3 ve T4 normal olmasi) olusturur. Tiroid yetmezligi tiroid fazla calismasindan daha cok gorulur ve nodullerden sonra en sik gorulen tiroid hastaligidir.

Tiroid yetmezligi kadinlarda daha sik gorulur ve yasin artmasiyla sikligi cok artar.

Bebek ve cocuklarda buyume ve gelismede belirgin gecikmeye, eriskinlerde ise vucut metabolizmasinda yavaslamaya neden olan tiroid yetmezligi tedavi edilmedigi durumda kalp ve damar hastaliklarina neden olabilmektedir.

Kac Cesit Tiroid Bezi Yetmezligi vardir?

Tiroid bezi yetmezligi 3 sekilde gruplandirilabilir:
1. Hastaligin ortaya ciktigi yasa gore:

a) Dogumsal olabilir
b) Eriskin yasta ortaya cikabilir.

2. Hastaligin siddetine gore:

a) Baslangic halinde veya hafif derecede yetmezlik (Sadece TSH yuksek fakat T4 ve T3 hormonlari normal)
b) Belirgin veya tam yetmezlik (TSH yuksek, T4 ve T3 dusuk) seklinde de ortaya cikabilir.

3. Hastaligin yerine gore:

a) Tiroid bezinin kendi hastaliklari nedeniyle tiroid hormon yetmezligi olusmasi . Bu durum fazla gorulur. Tiroid yetmezlikli hastalarin % 95’inde tiroid bezinde hastalik vardir ve tip dilinde primer hipotiroidizm adi verilir.
b) Beyindeki hipofiz bezinden salgilanan TSH hormonunun az salgilanmasi sonucu da tiroid yetmezligi ortaya cikabilir. Bu durum nadir gorulur ve tip dilinde santral hipotiroidi adi verilir.

Tiroid Bezi Yetmezliginin Nedenleri Nelerdir?

Tiroid bezi yetmezligi kalitim, mikroplar, yaslanma, iyot eksikligi veya fazlaligi ve kullanilan bazi ilaclarin yan etkisi nedeniyle olusabilmektedir.
Tiroid bezi yetmezliginin en sik nedeni Hashimoto Hastaligi gecirmektir. Hashimoto hastalarinin hemen tamaminda hipotiroidi kalici olarak yerlesir. Bu hastalikta tiroid bezi, nedeni bilinmeyen bir sekilde kuculur ve hormon yapacak hucreler azalir; sonucta tiroid hormonu az yapildigindan tiroid yetmezligi ortaya cikar.
Tiroid yetmezligi yapan diger bir neden Iyot yetmezligidir. Tiroid hormon yapimi icin gerekli olan iyodun her gun yeteri kadar gida ve su ile alinmasi gerekir. Cok az iyot alinca tiroid hormonlari yapilamaz ve tiroid yetmezligi ortaya cikar. Eger idrar iyodunuz 45 mg/gun’den az ise sizde iyot yetmezligi vardir.
Selenyum yetmezligi de tiroid hormon yetersizligine neden olabilir. Ulkemizin bazi bolgelerinde selenyum yetmezligi vardir.

Graves hastaligi denilen tiroid bezinin fazla calistigi bir hastaligin tedavisi icin yapilan radyoaktif iyot tedavisi tiroid bezinde hasar yaptigindan tedaviden birkac ay sonra veya ilk yil icinde tiroid bezi yetmezligi ortaya cikar.

Tiroid bezi iltihabi ( agrili veya agrisiz tiroid bezi iltihabi ) geciren hastalarin bir kisminda tiroid bezi hucrelerindeki hasar duzelmez ve hormon yapacak hucreler yok oldugundan kalici hipotiroidi yani tiroid yetmezligi ortaya cikabilir.

Tiroid ameliyati olanlarda tiroid bezinin ameliyatla bir kismi veya tamami cikarildigi icin tiroid hormonu yapacak hucre azalir veya kalmaz ve sonunda hormon azligi ve tiroid yetmezligi ortaya cikar. Ameliyatla ne kadar cok doku alinirsa o kadar sik tiroid yetmezligi gelisir. Tiroid bezinin tamami ameliyatla cikarilirsa yetmezlik ilk hafta ortaya cikmaya baslar. Bezin bir kismi alinanlarda ilerideki aylarda veya yillarda tiroid hormon azligi ortaya cikabilir.

Onceden Hashimoto hastaligi olan hastalar asiri miktarda iyot alirlarsa, bu fazla iyot, tiroid bezinde hormon yapilmasini onleyerek tiroid bezi yetmezligine neden olur. Goruldugu gibi cok az iyot almak veya cok fazla iyot almak tiroid bezi icin zararlidir.

Bazi ilaclari kullananlarda da tiroid bezi yetmezligi ortaya cikabilir. Cordarone isimli kalp ilaci, psikolojik hastaliliklarin tedavisinde kullanilan lityum ilaci ve hepatit tedavisinde kullanilan interferon ilaci veya interlokin-2 ilacini kullananlarda da tiroid bezi yetmezligi ortaya cikabilir.

Kanser nedeniyle bas ve boyuna yapilan isin tedavisi (radyoterapi) sonrasi hastalarin % 24’unde tiroid bezi yetmezligi ortaya cikar.

Beyinde bulunan hipofiz bezinin hastaliklarinda TSH az salgilandiginda tiroid bezinde yeteri kadar hormon yapilamayacagi icin hipotiroidi gelisebilir.

Gunluk diyetle alinan soya yagi, soya fasulyesi, brokoli, kabak, turp, Bruksel lahanasi ve kara lahana tiroid bezi yetmezligi yapmaz. Soya tiroid hormon ilaclarinin emilimini bozdugundan tiroid ilacinin alindigi ogun yenmemelidir.

Kadmiyum zehirlenmesi : Kadmiyum pillerde bulunan bir elementtir. Atik piller ictigimiz suya karisirsa asiri kadmiyum alinmis olur. Fazla alinan kadmiyum selenyumu vucuttan atar. Selenyum tiroid hormonu T4’u T3’e ceviren enzimin yapisinda bulunur. Selenyum olmayinca T3 hormonu olusamaz ve T3 dusuklugu ve sonucta hipotiroidizm denilen tiroid yetmezligi gelisir.

Tiroid yetmezligine katkida bulunan beslenme bozukluklari nelerdir?
1. Gidalarla ve icilen suyla cok az iyot alinmasi
2. Sessiz tiroid hastaligi varken asiri iyotlu tuz yemek
3. Yag asit eksikligi ve protein yetersizligi
4. Flor ve kloru fazla su icmek
5. Karbonhidratli gidalarla cok beslenmek
6. Iyot eksikligi olan kisilerin fazla soya fasulyesi veya soya yagi tuketmeleri
7. Manganez eksikligi
8. Sigara icmek
9. Selenyumun az alinmasi
10. Cinko eksikligi
11. Kadmiyum zehirlenmesi
12. Iyot eksikligi olan menopozdaki bir kadinin sicak basmalari icin soyadan elde edilen isoflovan ilaci almasi

Bebeklerde Gorulen Dogumsal Tiroid Yetmezligi:

Dogumsal tiroid yetmezliginin dunyada en yaygin nedeni iyot yetmezligidir. Annenin yeteri kadar iyot almamasi dogan bebekte tiroid bezi yetmezligine neden olur. Bebegin tiroid bezinin hormon yapmasi icin anne karnindayken anneden gobek kordonuyla yeteri kadar iyot almasi gerekir. Annede iyot az olunca bebege de az iyot gectiginden bebek yeteri kadar tiroid hormonu yapamaz.
Dogumsal tiroid yetmezligi Turkiye’de her 4000 dogumda 1 gorulur. Kiz bebeklerde erkek bebeklere gore 2 kat daha fazla dogumsal tiroid yetmezligi gorulmektedir. Dogumsal hipotiroidinin diger nedenleri % 85 hastada tiroid bezinde anormallikler olmasina (bezin tamamen yoklugu veya bir kisminin yoklugu gibi) ya da % 15 hastada hormon yapimindaki genetik bozukluklara baglidir.
Dogumsal tiroid yetmezligi olup olmadigini anlamak icin tum bebeklerde dogum sonrasi topuktan alinan kanda TSH hormonu olcumunu yapmak gerekir. TSH yuksek cikarsa bir ay sonra tekrar hormon kontrolu yapilir ve duruma gore tedaviye karar verilir.

Yeni Dogan Bebeklerde Tiroid Hormon Taramasi Mutlaka Yapilmalidir
Bebeklerde hipotiroidi dogumsal olarak ortaya cikabilir. Bu bebekler hemen tedavi edilmez ise zeka geriligi, boy kisaligi, el ve yuzde sislik, sagirlik, ve sinir sistemiyle ilgili bozukluklar olusur ve sonradan tedaviye baslansa bile bu hasarlar duzelmez.
Turkiye’de yeni dogan her 4000 bebekten birisinde hipotiroidi vardir. Dogumsal tiroid yetmezligi cogunlukla tiroid bezi yoklugu veya hormon yapim bozuklugu nedeniyle olusur.
Bu bebeklerde solunum sikintisi, dilde buyukluk, gobek fitigi, morarma, sarilik, beslenmenin kotu olmasi, at kisnemesi gibi aglama ve kemik gelisim bozuklugu vardir.
Bebeklerde hipotiroidi taramasi topuktan filtre kagidina kan damlatilarak yapilir. Ilk olcumde TSH hormonu 30 IU/L’den yuksek cikarsa cocuk bir ay sonra tekrar cagrilir ve serbest T4 ve TSH hormon duzeylerine bakilir. T4 dusuk ve TSH 30’dan yuksek bulunursa hipotiroidi yani tiroid bezi yetmezligi tanisi konarak hemen tiroid ilaci ile tedavisine baslanir. Bu cocuklarin tedavisi icin Tip Fakultelerinde veya diger hastanelerde bulunan Cocuk Endokrinolojisi bolumune basvurmaniz ve takiplerinin orada yapilmasi daha uygundur.
Cocuklarda tedavi edilmeyen tiroid yetmezligi buyumeyi engeller, boy kisa kalir ve zeka gelisimi geri kalir. Bu cocuklar erken yasta ergenlige girebilir.

KIMLERDE TIROID YETMEZLIGI RISKI VARDIR?

Tiroid bezi yetmezligi gelisme olasiligi yuksek olan veya risk altindaki kisiler asagida verilmistir:
1- Ailesinde tiroid hastaligi olanlar : Ailesinde Hashimoto hastaligi ve Graves gibi hastaligi olanlarda tiroid bezi yetmezligi gelisme riski daha fazladir.
2- Kadinlar: Tiroid bezi yetmezligi kadinlarda erkeklere gore 8-10 kat daha fazla gorulur. Bu nedenle kadinlar risk altindadir. Ozellikle gebelikte, dogumdan sonraki ilk yil icinde ve menopoz doneminde kadinlarda tiroid bezi yetmezligi sikligi cok fazladir.
3- 50 yas ustu tum kadinlar : Hipotiroidizm her yasta ortaya cikabilir ancak yas artikca risk artar. Kadinlarda ozellikle 50 yasin uzerinde tiroid yetmezligi sikligi artar. Erkeklerde ise 60 yasin uzerinde daha fazla gorulur. 70 yasin uzerindeki kadinlarin %15’inde hipotiroidi vardir.
4- Daha onceden tiroid hastaligi veya tiroid ameliyati gecirenler: Onceden tiroid hastaligi gecirenlerde tiroid bezi yetmezligi gelisebilir. Ameliyat olanlarda da yeteri kadar hormon yapacak tiroid bezi kalmayinca hipotiroidi gelisir.
5- Guatri olanlar: guatri olanlarda Hashimoto hastaligi veya tiroid iltihabi onceden mevcut olabilir ve bu nedenle tiroid yetmezligi bulunabilir.
6- Seker hastaligi olanlar: Seker hastalarinin % 10’unda Hashimoto hastaligi ve buna bagli hipotiroidi gelisir. Dogum yapan seker hastalarinin % 25’inde tiroid bezi iltihabi ve buna bagli tiroid yetmezligi ortaya cikmaktadir.
7- Otoimmun hastaliklar denen ve vucudun kendi organlarini tahrip etmesiyle karakterize Addison hastaligi (bobrekustu bezi yetmezligi-kortizol hormon azligi), alopesi (saclarda belirli bolgelerde dokulme-sackiran), vitiligo (deride renksiz bazi alanlar olmasi) ve tip 1 seker hastaligi gibi hastaligi olan kisilerde tiroid bezi yetmezligi daha fazla gorulur.
8- Demans veya depresyonu olanlar: : Hipotiroidi bazen demans seklinde karsimiza cikar. Bu kisilerde tiroid hormon tetkiklerinin yapilmasi gerekir. Manik-depresif hastaligi olanlarda da hipotiroidi sik gorulmektedir. .
9- Lityum ve amiodaron (cordarone) ilaci kullananlar : Bazi psikolojik hastaliklarin tedavisinde kullanilan Lityum ilaci guatr ve hipotiroidizm gelismesine neden olabilir. Lityum kullanan hastalarin % 5’inde tam tiroid yetmezligi, % 25’inde hafif tiroid yetmezligi gelismektedir. Kalp atim (ritm) bozukluklarinin tedavisinde kullanilan Cordarone (amiodaron) ilaci da tiroid bezi yetmezligine neden olabilmektedir. Bu ilaclari kullananlarda belirli araliklarla TSH hormonunun olculmesi gerekir.
10- Kolesterolu yuksek olanlar: Hipotiroidisi bulunan hastalarda kan kolesterolu yukselir. Bu nedenle kolesterolu yuksek kisilerde tiroid hormon tetkiki yapilmasi gerekir.
11- Gebe kalamayan (kisir) kadinlar: Cocuk istedigi halde gebe kalamayan kadinlarda tiroid yetmezligi olabilir. Tiroid yetmezligi yumurtlamayi engeller. Bu tur kadinlarda tiroid hormon tetkikleri yapilir.
12- Glokom ve algilama bozuklugu olan yaslilarda : Gozdeki tansiyonun artmasina glokom denir. Glokomlu hastalarda tiroid hormon yetmezligi sik bulunur. Algilama bozuklugu varsa yine tiroid bezini arastirmak gerekir.
13- Kan sodyumu dusuk olanlarda : Kanda sodyum tetkiki dusuk cikan kisilerde bazen tiroid bezi yetmezligi olabilir.
14- Kansizligi (anemisi) olanlarda : Hipotiroidide kansizlik sik oldugundan kansizligi olanlarda tiroid hormon tetkiklerinin yapilmasi gerekir.
15- CPK ve LDH tetkikleri yuksek olanlarda : kreatin fosfokinaz (CPK) ve laktat dehidrogenaz (LDH) kan tetkikleri hipotiroidili hastalarda yuksektir. Baska amacla bu tetkikler yapildiginda yuksek bulunursa hipotiroidi olabilecegi akla gelmeli ve tiroid hormon tetkikleri yapilmalidir.
16- Karaciger tetkikleri bozuk cikanlarda: Karaciger tetkikleri dedigimiz SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz hipotiroidide yuksek cikabilir. Baska amacla yapilan bu tetkikler yuksek ciktiginda o kiside hipotiroidi hastaligi olabilecegi de dusunulerek tiroid tetkikleri yapilmalidir.
17- Prolaktin hormonu yuksek olanlarda : Memeden sut salgilatici hormon olarak bilinen prolaktin hormonu tiroid hormonlari az ise kanda yukselebilir. Prolaktin hormonunu yuksek olan kisilerde tiroid bezi yetmezligi olup olmadiginin arastirilmasi gerekir.
18- Down sendromu veya Turner sendromu adi verilen dogumsal genetik hastaligi olanlarda hipotiroidi sik gorulur.

TIROIT BEZI YETMEZLIGINDE OLUSAN SIKAYET VE BELIRTILER
Tiroid bezi yetmezligine ait sikayetler hastaligin siddetine gore degisir. Bazen hicbir sikayet yok iken bazi hastalarda cok siddetli belirti ve sikayetler ortaya cikar. Bazi belirtiler ozellikle yasli kisilerde yasliliga baglanir ve hastalik akla gelmez ise atlanir. Tiroid bezi az calisan ve tiroid hormonlari kanda azalan bir kiside su belirtiler olabilir:
• Kolay yorulma, yorgunluk, bitkinlik, enerji azligi (yaygin)
• Hatirlamada zorluk, unutkanlik, yavas dusunme, konsantre olamama
• Hareketlerde yavaslik
• Sabahleyin uyanmada zorluk, daha cok uyku istegi, gun icinde uyuklama
• Usume veya kendini soguk hissetme
• Terlemenin azalmasi
• Kuru, soguk, kalin ve kasinan bir deri
• Sari veya portakal renginde bir deri
• Kuru, kaba ve kolay kirilan tirnaklar
• Sac dokulmesi, saclarda azalma, kaslarda dokulme
• Istah kaybi
• Kilo alma ve kiloyu verememe
• Horlama baslamasi
• Kas kramplari ve eklemlerde agri olusmasi
• Kaslarda igne batmasi hissi veya karincalanma
• Kabizlik olmaya baslamasi
• Goz etrafinin ve goz altinin sismesi
• El, ayak ve eklemlerde sislik
• Karpal tunel sendromu denilen el bileginde sinir sikismasi ve agri
• Adet kanamalarinin daha fazla miktarda olmasi, adetlerde kramp olmasi ve adet oncesi donemin kotu gecmesi
• Bazi kadinlarda adet sikliginin azalmasi veya adetlerin kesilmesi
• Depresyon gelismesi ve hicbir seyle ilgilenmeme
• Sesin kalinlasmasi ve ses kisikligi
• Isitmede azalma olusmasi
• Guatr olusmasi (Hashimoto hastalarinda olur)
• Tiroid bezinin kuculmesi (tiroid bezi iltihaplarina veya Hashimotonun son evresine bagli olarak)
• Kalp hizinin ve nabiz sayisinin azalmasi
• Kan kolesterol duzeyinde artma
• Gebe kalamama (kisirlik)
• Libido (Cinsel istek) azligi ve empotans
• Reflekslerin yavas olmasi
• Kekemelik
Yukarida siralanan sikayet ve belirtilerin hepsi tiroid yetmezligi olan butun hastalarda olmadigi gibi bu sikayetlerin olmasi da o kiside mutlaka tiroid bezi yetmezligi oldugu anlamina gelmez. Bu sikayetlerin cogu tiroid bezi yetmezligi olmayan kisilerde de olabilir. Bu nedenle de farkina varilmayabilir. Tiroid bezi yetmezligi olan bircok kisi kendisinde bu hastaligin oldugunu bilmeden sikayetlerine care bulmak amaciyla Endokrinoloji uzmani yerine baska doktorlara gider. Adet bozuklugu nedeniyle kadin-dogum uzmanina, depresyon nedeniyle psikolog veya psikiyatri doktoruna, kansizlik nedeniyle hematoloji uzmanina ve kas agrilari nedeniyle fizik tedavi uzmanina giden cok hasta vardir. Bu uzmanlar tiroid bezi hastaligindan suphelenirlerse hipotiroidi hastaligi teshis edilir, aksi durumda ise sadece sikayete yonelik tedavi yapilir ve hastalik duzelmez. Bazi hastalarda tiroid bezi yetmezligi yavas olarak gelistiginden farkina varilmasi zaman alabilir.


TIROIT BEZI YETMEZLIGI (HIPOTIROIDI) ONLENEBILIR MI?
Tiroid yetmezliginin onemli nedenlerinden birisi iyot yetmezligidir. Iyotlu tuz yiyerek yeteri kadar iyot alinir ve boylece dogumsal hipotiroidi onlenebilir. Hipotirodinin kalici hasar yapmamasi icin dogan cocuklarda hipotiroidi taramasi yapilmali ve erkenden tedaviye baslanmalidir.
Hipotiroidi bagisiklik sistemindeki bozukluktan, yani Hashimoto hastaligindan dolayi olusmussa bu tur hastalarin bazilarinda hipotiroidi kendiliginden duzelebileceginden 1-2 yillik bir tedaviden sonra tiroid ilacinin dozunu yariya dusurup TSH’ ya bakmak gerekir. Eger TSH yine yuksek ise hastalik duzelmiyor demektir ve ilac tedavisine eskiden alinan dozda devam edilir.
Iyot aliminin artmasi veya yuksek derecede iyot almak bazen tiroid bezi yetmezligine neden olmaktadir. Bu hastalarda iyot alimini azaltmak TSH duzeylerinde azalmaya yani tiroid bezi yetmezliginde duzelmeye neden olmaktadir. Japonya’da yapilan bir calismada iyot alimi azaltilan tiroid bezi yetmezlikli hastalarin %33’unde TSH normal duzeylere gelmis, %50’sinde ise TSH’ de azalma olmustur.
Ameliyatla tiroid bezinin tamami veya cogunun alindigi kisilerde veya radyoaktif iyot tedavisi almis kisilerde tiroid yetmezligi duzelmez.


TIROIT BEZI YETMEZLIGININ ORGANLARIMIZDA YAPTIGI DEGISIKLIKLER:
Eriskin yaslarda ortaya cikan tiroid bezi yetmezligi kolay yorulma, usume ve kilo alma yapar. Metabolizmanin yavaslamasi sonucu vucut isisi azalir ve hastalar sogugu sevmez ve siklikla usumekten sikayet ederler.
Metabolizma hizi azaldigindan istahta ve gida aliminda azalma olusur.
Vucut agirligi yaklasik % 10 oraninda artar ve genellikle bazal metabolizmanin azalmasina, vucut yaginin artmasina, ve su ve tuz birikmesine baglidir.
Goz etrafindaki sislik glikozaminoglikan denen maddelerin dokularda birikmesi nedeniyle olusur.
Cildin soguk olmasi ise damarlarin kasilmasi ve az kan gitmesi nedeniyle ortaya cikmaktadir.
Guatr varsa genellikle Hashimoto tiroiditine bagli olarak gelisir.
Hipotiroidisi olan bir kiside aclik kan sekeri normal sinirlar icindedir. Eger hipotiroidili bir hastada kan sekerleri dusuk seyrediyorsa birlikte bobrekustu bezi yetmezligi (Addison hastaligi-kortizol hormonunun az olmasi) olabilir bu yonden arastirma yapmak gerekir.
Tip 1 diyabeti-seker hastaligi bulunan bir hastada hipotiroidi gelisirse kullandigi insulin dozu ihtiyaci azalir. Daha az insulinle kan sekeri kontrol edilmeye baslar.

a- Tedavi Olmayan Tiroid Yetmezlikli Bir Kiside Koroner Kalp hastaligi ve Tansiyon Yuksekligi Gorulebilir:
Hipotiroidili hastalarin % 20‘sinde kucuk tansiyonda yukseklik olabilir.
Kalp atim hizi azalir ve nabiz sayisi azalabilir.
Tedavi edilmeyen hastalarda kalp zarinda sivi birikebilir.
Koroner kalp hastaligi hipotiroidi tedavi edilmez ise siklikla olusur. Bunun nedeni kanda kotu kolesterolun (LDL kolesterol) yuksek olmasidir. Ayrica homosistein ve hassas CRP gibi kan tetkikleri hipotiroidili hastalarda cogunlukla yuksektir ve koroner kalp hastaligi riskinin arttigini gosterir.
Ozellikle hipertansiyonu ve hipotiroidisi bulunan hastalarda koroner kalp hastaligi daha cok gorulmektedir.
Bu nedenle hipotiroidi hastalarda yilda bir kalp kontrolu yapilmalidir.
b- Hipotiroidide Akciger Bozukluklari:
Solunum yavaslamistir. Uykuda nefes durmasi (apne) sik gorulur. Dilde buyume ve kas hareketlerinin azalmasi uyku apnesine neden olur. Horlama baslar. Nadiren hipotiroidili hastalar uyku apnesi ile basvurabilirler.
c- Hipotiroidide Kabizlik ve Karaciger Testlerinde Yukseklik Sik Gorulur:
Tiroid bezi az calisinca yemek borusu, mide, ince bagirsaklar ve kalin bagirsakta hareket azalir. Mide bosalmasi uzamistir. Kronik kabizlik gelisir.
Karaciger testleri denilen SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz tetkikleri kanda yukselir. Tedavi ile bu testler zamanla normallesir. Safra kesesi hareketleri de azalmistir.
d- Hipotiroidide Kansizlik Sik Gorulur:
Kansizlik, tiroid yetmezligi olan hastalarin % 30’unda gorulur. Hipotiroidinin tiroid hormon ilaclariyla yapilan tedavisi sonrasi kansizlik duzelir. Bu hastalarin % 2-15’inde demir yetersizligine bagli anemi gorulur. Cogunlukla adet kanamalarinin sik olmasi veya midedeki asit yoklugu nedeniyle demirin bagirsaklardan emilememesi nedeniyle demir yetmezligine bagli kansizlik olusur. Ayrica folat ve B12 vitamin eksikligine bagli anemi de gelisebilir. Lokosit (kan beyaz hucreleri) sayisi bu hastalarda normaldir. Eger lokosit sayisi duserse bu durum vitamin B12 veya folat eksikliginden olusur.
Hipotiroid hastalarda ciltte kolay morarma, sik adet kanamasi veya dis cekimi sonrasi uzun suren kanamalar olabilir. Kanama zamani uzamistir; kan pihtilasmasinda zorluk olusur.
e- Kas ve iskelet Belirtileri:
Kas kramplari, uyusukluk veya karincalanma, kas gucsuzlugu ve eklem agrilari olabilir. Bazi hastalarda eklemlerde sertlik olusur; refleksler yavaslar.
f- Beyin ve sinir belirtileri:
Eriskin yastaki hipotiroid hastalarda beyine giden kan akimi azalir. EEG tetkikinde bozukluklar vardir ve bu bozukluklar tedaviyle duzelir.
Hipotiroid hastada hareketlerde ve dusunmede yavaslik, unutkanlik ve konsantrasyon bozuklugu vardir. Konusma yavas ve ses kalindir. Isitmede azalma olabilir. Gunduzleri uyuklama vardir ve gece uzun sure uyurlar.
Hipotiroidi demansa neden olan hastaliklardan birisidir. Yaslilarda bu nedenle yanlislikla bunama olustu zannedilebilir.
Karpal tunel sendromu denen el bileginde sinir sikismasi ve diger sinirlerin calismasinda bozulma gorulebilir.
Hipotiroidili bazi hastalarda goz kapagi dusuklugu gelisebilir.

g- Ureme Sistemi Bozukluklari:
Hipotiroidi genc yasta baslarsa seksuel gelisme gecikir. Cok nadiren erken yasta ergenlige giris ve testislerde buyume olusabilir. Erkeklerde sperm sayisi normaldir, ancak bazi kisilerde cinsel istekte azalma ve empotans gelisebilir. Eriskin kadinlarda adet bozukluklari, yumurtlama olmamasi ve adet kanamasinin fazla olmasi gorulebilir. Ilac tedavisiyle bu bozukluklar duzelmektedir.
h- Depresyon Sik gorulur :
Depresyon veya bazen ajitasyon denilen saldirganlik gorulebilir. Depresyo, tiroid bezi yetmezligi olan kisilerin % 40’dan fazlasinda saptanir. Beyindeki mutluluk hormonu denilen serotoninin yapiminin azalmasindan dolayi depresyon gelistigi ileri surulmustur.
i- Kalin, soguk ve kuru bir deri ve saclarda dokulme hipotiroidide sik gorulur.
Hipotiroid olgularin ciltleri kuru, soluk, kalin ve kabadir. Derideki yag bezleri ve ter bezleri az calistigindan ciltte kuruluk olusur. Solukluk genellikle cilt kan akiminin azligina ve anemiye (kansizlik) baglidir. Saclar kaba, kirilgan ve azdir. % 50 hastada yaygin sac kaybi vardir. Ayrica sakal ve genital (penis veya vajina etrafindaki) killarda ve kaslarda azalma olusur. Kaslarin yan tarafinda incelme vardir.
Tirnaklar kalin ve kirilgandir. Tirnaklar uzerinde yariklar vardir ve yavas buyur.
j- Kanda karoten birikmesi cildinize sarimtirak bir renk verir:
Karoten sari veya portakal renginde bir renk maddesidir (pigment). Tiroid bezi yetmezliginde gidalarla alinan karoten vucutta A vitaminine donusemez ve kanda birikir. A vitamininin parcalanmasi azaldigindan kanda A vitamini duzeyi yukselir.
Ciltteki sarimtirak renk el ayalarinda belirgindir ve kanda karoten (A vitaminin oncusu) birikmesinden dolayi olusur.

HIPOTIROIDI (TIROIT BEZI YETMEZLIGI) NASIL TESHIS EDILIR?

Hipotiroidi hastaligi kan testleriyle kolaylikla teshis edilir. Test olarak T3, T4, TSH, anti-TPO antikoru olculur ve tiroid ultrasonu yapilir. Kanda serbest T4 hormonu dusuk ve TSH yuksek ise hipotiroidi tanisi konur. Serum T3 duzeyleri degiskendir ve bazen normal sinirda olabilir. Cok nadiren hipofiz bezi yetmezligine bagli tiroid bezi yetmezligi olabilir, o zaman TSH hormonu dusuk, T4 ve T3 hormonu da dusuktur. Tiroid bezi yetmezligi teshis edilen hastalarda tam kan sayimi, karaciger testleri ve kolesterol, trigliserit ve LDK kolesterol tetkikleri ile kalp grafisi (EKG) tetkiki yapilir. Kalp hastaligi riskini anlamak icin kanda homosistein ve hassas CRP tetkiklerine bakilmasi faydalidir. Kansizlik varsa kanda ferritin, B12 vitamini ve folat duzeylerine bakilarak demir eksikligi veya vitamin eksikligi olup olmadigi arastirilir.

Asikar yani belirgin (tam) tiroid yetmezliginde TSH hormonu kanda artar ve genellikle 10 IU/L’den daha yuksek cikar; kandaki T4 ve T3 hormonlari da dusmustur.

Baslangic halindeki tiroid yetmezliginde ise TSH hormonu 4 ile 10 IU/L arasindadir. Bu durumda T3 ve T4 hormonlari normal sinirlar icindedir.
Bu hastalarda olculen anti-TPO ve anti- Tiroglobulin antikorlari kanda yuksek cikarsa tiroid yetmezligini Hashimoto hastaliginin yaptigina karar verilir.
Tam kan sayimi tetkiki yapilan hipotiroid hastalarin % 30-40’inda anemi (kansizlik), % 15’inde demir eksikligi (kanda ferritin dusuklugu) saptanir. Bazi hastalarda kanda folik asit vitamini ve B12 vitamini dusuk cikabilir. Bu hastalarda eksik olan vitamin ilaclarla tedavi edilir.

Kanda kreatinin fosfokinaz (CPK) ve prolaktin duzeyleri yuksek olarak bulunabilir. Prolaktin hormonundaki orta derecede bir yukseklik olusur ve Levotiroksin ilaci kullandiktan sonra duser. Eger hastanin tiroid hormonlari normale geldigi halde prolaktin hormonu yine yuksek ise doktorunuz prolaktin hormonlarini yukselten diger nedenleri arastirir.

Ayrica SGOT (AST), SGPT (ALT), GGT, laktat dehidrogenaz (LDH), CPK ve amilaz tetkiklerinde yukselmeler olabilir. Bunlardan en fazla yukseleni CPK tetkikidir.

Hipotiroid hastalarda kan yaglari yuksektir. Trigliserit denilen yagda hafif artis olurken, total kolesterol, LDL kolesterol, ve Lp (a) isimli yaglarda artma olur.
Homosistein ve CRP duzeyleri de kanda yukselir. Yag yuksekligi ve homosistein yuksekligi koroner arter hastaliginin hipotiroid hastalarda sik gorulmesine neden olur.

TSH Hormonu Hafif Yuksekse Ne yapmali?
Tiroid bezi yetmezliginin hafif derecede oldugu veya baslangic asamasi dedigimiz durum serbest T3 ve serbest T4 hormonlari kanda normal seviyede oldugu halde sadece TSH hormonunun yuksek olmasidir.
TSH hormonu 2.5-ile 4.0 U/L arasinda cikarsa TSH hormonu olcumu tekrar yapilir. Ozellikle anti-TPO antikoru kaninda yuksek olan kisilerde ilerde tiroid yetmezligi gelisebileceginden TSH hormon tetkikini yilda bir defa mutlaka olcturmek gerekir.
TSH hormonu 4.0 ile 20.0 U/L arasinda ise hafif derecede tiroid yetmezligi var demektir.
Ileride bu hastalarda T4 dusmeye buna karsilik TSH artmaya baslar ve tam tiroid yetmezligi gelisir.
Bu olcumler sirasinda total T4 ve Total T3 hormonu degil serbest T3 ve serbest T4 hormonlarinin olculmesini isteyiniz. Total hormon olcumunun artik bir degeri kalmamistir. Gebelerde total T4 ve T3 olcumu ozellikle yanlis sonuc verdiginden mutlaka serbest T3 ve serbest T4 olcumleri yapilmalidir.


HIPOTIROIDININ (TIROIT BEZI YETMEZLIGININ) TEDAVISI

Levotiroksin Ilaciyla yapilan Tedavi:

Hipotiroidide vucudumuzda tiroid hormonu az oldugundan disardan verilecek sentetik T4 hormonu ilaclari ile eksiklik giderilmeye calisilir. Kullandiginiz bu ilaclarin icinde levotiroksin vardir ve vucudunuzda yapilan T4 hormonunun aynisidir. Vucutta T4 hormonu eksik oldugundan bu ilaclarla eksiklik giderilir. Tiroid yetmezliginin tedavisinde ilac tedavisinden baska bir tedavi sekli yoktur. Bazi hastalarin sordugu gibi ameliyat yapilmaz. Levotiroksin ilaci gunde bir defa ac karna alinmalidir. Ac iken alinirsa emilimi daha iyidir ve yaklasik % 70’i emilir. Ilaclari hep ayni zamanda almali ve unutmamalidir. Eger ac karna alinca midede yanma veya agri oluyorsa ilaci tok karna alabilirsiniz. Tok karna alininca ilac emilimi azalacagindan daha fazla ilac almak gerekebilir. Bu durumu doktorunuza bildiriniz. Demir ilaclari, kalsiyum ilaclari, sukralfat isimli mide ilaci, lifli-posali gidalar, lif veya posa kapsulleri, antiasitler ve soya yagi ayni ogunde alinirsa tiroid ilacinin emilimini bozar. Bu nedenle mumkun oldugu kadar tiroid ilacinin alindigi ogunde baska ilac alinmamalidir.
Ilac kullanan hastalar hormon olcumu icin kan verecekleri zaman ilaci yutmadan kan vermelidir. Kan verdikten sonra ilaclarini alabilirler. Ilac alindiktan 9 saat sonra da kan verebilirler.

Hipotiroidi omur boyu tedavi edilmesi gereken bir hastaliktir. Gecici bir hastalik degildir. Herhangi bir antibiyotik gibi ilac kutusundaki ilac bitince tedavinin kesildigi bir hastalik degildir. Ilaci keserseniz sikayetleriniz tekrar baslar. Bu nedenle ilaclarinizi kesmeyiniz.

Iyilesme Ne Zaman Baslar?
Ilac tedavisine basladiktan 2 hafta sonra sikayetlerde duzelme baslar. Bununla birlikte siddetli sikayetleri olanlarda tam duzelme birkac ayi bulur. Bunun nedeni dokularin tiroid hormonu ile doymasinin zaman almasidir.
Ilac Ne kadar Sure Kullanilir?
Tiroid bezi yetmezligi (hipotiroidizm) omur boyu tedavi gerektiren bir hastaliktir. Bu nedenle ilac tedavisi omur boyu surer.

Ilac Dozu Nasil Ayarlanir?
Ilacin baslangic dozu hastanin yasina, tiroid yetmezliginin siddetine, agirliga, hipotiroidi yapan nedene, kullandiginiz baska ilaclara ve birlikte olan baska hastaliginiza (kalp hastaligi, bagirsak hastaligi ve kemik erimesi gibi) gore ayarlanir. Bu nedenle hipotiroidi hastaligi olan tanidiginiz kisilerin aldigi ilac dozun sizinkinden farkli olabilecegini biliniz. Her hastanin ilac dozu kisiye gore degisir. Sisman kisilerde daha fazla ilac gerekir. Epilepsi nedeniyle Tegretol veya Dilantin gibi ilaclari alan hastalarda, dogum kontrol hapi veya ostrojen ilaci kullananlarda daha yuksek doz ilac gerekebilir. Bu nedenle kullandiginiz diger ilaclari doktorunuza bildirmeyi unutmayiniz.
Gebelikte hipotiroidi varsa gebelik sirasinda siklikla kullanilan demir ilaci, vitaminler ve kalsiyum gibi ilaclari tiroid ilacini aldiktan en az 4 saat sonra almak gerekir.
Kani sulandirici ilac alanlarda tiroid ilaci alirken tiroid ilac dozunu azaltmak gerekebilir. Tiroid ilaci K vitaminin yikilisini artirdigindan protrombin zamani ile yakin takip gerekir.
Ilac ufak dozlarda baslanir ve kisa surelerle artirilarak (genelde 6-8 haftada bir) TSH hormonunun normale geldigi doz bulunur ve bu doz ile ilaca devam edilir. Yasli kisilerde genellikle cok ufak dozlar halinde baslanip yavas olarak ilac dozu artirilir.
Hizli bir sekilde yuksek doz ilac baslanirsa bazen psikoz, ajitasyon, carpinti, sinirlilik, ishal, titreme ve uykusuzluk gibi yan etkiler gelisebilir.

Radyoaktif iyot tedavisi veya ameliyat nedeniyle hipotiroidi gelismis ise ilac dozu yine TSH 1.5-2.5 olacak sekilde ayarlandiktan sonra belirli araliklarla TSH olcumuyle takip edilmelidir.

Tiroid ilaclari anti-TPO ve anti-Tiroglobulin antikorlarini azaltmaz veya yok etmez. Bu antikorlarin her defasinda olculmesinin bir faydasi da yoktur. Antikorlarda zaman icinde yukselme ve alcalmalar olabilir. Bu nedenle endise etmeyiniz. Bu antikorlari kandan yok edecek bir ilac tedavisi de henuz yoktur. Bu nedenle antikorlarin yuksek olmasina degil esas olarak TSH hormonunun normal sinirlarda olmasina dikkat ediniz. Sizin icin onemli olan T3, T4 ve TSH hormonlarinin normal sinirlar icinde olmasidir.

Yapilan bazi bilimsel calismalarda tiroid ilacina ilave olarak selenyum verilmesinin anti-TPO antikorlarinda azalma yaptigi saptanmistir. Bu nedenle ilave selenyum destegi alinabilirse de mutlaka kanda selenyum duzeyine bakip ona gore doktorunuz tarafindan ayarlanmalidir.

Hangi Durumlarda Daha Sik Kontrol Gerekir?

Ileri yaslilarda ve koroner kalp hastaligi olanlarda ve gebelerde tiroid yetmezligi varsa daha sik kontrol gerekir. Tiroid hormon ilaclari kalbin daha hizli calismasina neden oldugundan yasli ve kalp hastaligi olan kisilerde hormon ve ilac ayarlanmasinin iyi yapilmasi gerektiginden daha sik kontrol gerekir.
Uzun suredir tiroid ilacini ayni dozda kullanan bir hastada beklenmedik sekilde
TSH duzeyinde artma neden olur?

Daha once ayni doz ilac ile TSH hormonu, T3 ve T4 hormonlari normal iken, yeni yapilan olcumlerde TSH hormonu yuksek cikiyorsa ilac az geliyor demektir veya baska nedenler olabilir.
Bu nedenler sunlardir:
a) Kisi ilaci duzensiz kullaniyor olabilir,
2) Ilacin kimyasal hazirlanisi iyi degildir,
3) Tiroid yetmezligi artmis olabilir. Ozellikle Hashimoto hastalarinda zamanla tiroid yetmezligi giderek artar.
4) Ilacin emilimini bozan diger ilaclar birlikte kullaniliyor olabilir.
5) Ilaci daha once ac iken alirken tok karna almaya baslamis olabilir
6) ilaci degistirmek
7) Mevsim degisikligi: TSH duzeyi kisin yukselmekte, yazin azalmaktadir. Bu nedenle yazin ve kisin TSH durumuna gore ilacinizda ayarlama yapmak gerekebilir.
8) Bitki (Herbal) ilaclar kullanmak TSH hormonunda artma veya azalmalar yapabilir.
9) Ilac ihtiyacini artiran dogum kontrol haplari, depresyon ilaclari (Lustral, Prozac gibi) ve ostrojen ilaclari baslanmis olabilir.
10) Kullandiginiz ilacin son kullanma tarihi gecmis olabilir.

Yukarida sayilan nedenler doktorunuz tarafindan arastirilip ilacinizin dozu ayarlanir.
GİZLİ (HAFİF) TİROİD YETMEZLİĞİ (HIPOTIROID)

HAFİF TİROİD YETMEZLİĞİ

Tiroid yetmezliği bazen başlangıçta kendini sadece TSH hormonu yüksekliği (T3 ve T4 normaldir) ile gösterir. Henüz T4 ve T3 hormonları kanda düşmemiştir. Serbest T4 ve serbest T3 düzeyleri normal iken serum TSH düzeylerinin hafif yüksek olduğu (5-20 IU/L arası) bu duruma hafif derecede tiroid yetmezliği adı verilir. Bu durumun tıp dilindeki adı ise subklinik hipotiroididir. Belirli bir süre sonra bu hastalarda T4 ve T3 hormonları düşmeye ve TSH daha da yükselmeye başlar ve o zaman tam tiroid yetmezliği gelişmiş olur.
Hafif tiroid yetmezliği toplumda tam tiroid yetmezliğinden daha çok görülür. Özellikle kadınlarda ve yaşlı kişilerde sıktır. A.B.D’ de toplumun % 0.3’ünde tam tiroid yetmezliği saptanmışken % 4.3’ünde hafif tiroid yetmezliği bulunmuştur. Diğer bir deyimle toplumda her 20 kişiden birisinde hafif tiroid yetmezliği vardır.

Hafif tiroid yetmezliği kadınlarda yaş arttıkça daha çok görülmektedir. 50 yaşındaki kadınların % 8’inde , 70 yaşında ise % 12’ sinde hafif derecede tiroid yetmezliği vardır.
Bu hastalarda tam tiroid bezi yetmezliğine geçiş TSH yüksekliğinin derecesine bağlı olarak hızlanır. TSH ne kadar yüksekse o kadar hızlı tam tiroid yetmezliğine geçiş olmaktadır. TSH düzeyi 6-12 U/L arasında olan hastaların % 42.8’inde (yaklaşık yarısında) 10 yıl içinde tam tiroid yetmezliği gelişirken, TSH düzeyi 12 U/L ‘den fazla olan kişilerin % 77’sinde (çoğunda) 10 yıl içinde tam tiroid yetmezliğine ilerleme olmaktadır.
TSH’ sı yüksek olan hafif tiroid yetmezlikli kişilerde eğer kanlarında anti-TPO antikoru yüksek ise tiroid bezindeki yetmezlik daha hızlı olmaktadır. Hafif tiroid yetmezlikli hastaların % 5’inde her yıl tam tiroid yetmezliği gelişmektedir.

Hafif tiroid yetmezliği olan hastalarda çoğu zaman herhangi bir şikayet olmaz. Bazı kişilerdeyorgunluk, kilo alma, cilt kuruluğu, enerji azlığı ve üşüme gibi şikayetler olabilir. Bununla birlikte TSH hormonu yüksek olan kişilerde kan yağlarında (kolesterol gibi) yükseklik olabilir ve bu durum koroner kalp hastalığı oluşmasına zemin hazırlayabilir. Bu kişilerin Levotiroksin ilacıyla tedavi edilmesi gerekir.

Hafif derecede tiroid yetmezliği Hashimoto hastalarında, radyoaktif iyot tedavisi görenlerde, tiroid ameliyatı geçiren hastalarda ve Cordarone isimli kalp ilacı kullananlarda ortaya çıkabilir. Bazen tam tiroid bezi yetmezlikli hastalar ilaçla (Levotiroksin) tedavi olurken ilacın dozunun az gelmesi sonucu sadece TSH yüksekliği oluşabilir. Sigara içen kişilerde de hafif derecede tiroid yetmezliği gelişebilmektedir.

Hafif tiroid bezi yetmezliğinde tedavi hastanın TSH düzeyine ve birlikte anti-TPO antikor yüksekliği olup olmamasına göre ayarlanır. Aşağıda hangi durumlarda tedavi gerektiği özet halinde verilmiştir:

Hafif tiroid yetmezliğinin Levotiroksin İlacı İle Tedavisi:

Guatrı olan hafif tiroid yetmezlikli hastalarda sentetik T4 ilacı ( Levotiroksin tablet) tedavisiyle guatr hacminde % 80 oranında azalma olmaktadır.
Bu hastalarda ilaç tedavisine 12.5-25 mg/gün levotiroksin dozunda başlanır ve 4-6 haftada bir ölçülen TSH düzeyine göre ilaç 12.5-25 mg artırılır. TSH normal düzeye geldikten sonra (0.5-1.5 IU/L arası) aynı dozda devam edilir. Daha sonra hasta belirli aralıklarla kontrole gelir.
Beslenme ve ilaç kullanırken dikkat edilecek hususlar tam tiroid yetmezliğinde olduğu gibidir.