TIROID
PROF DR METIN OZATA
TIROID NEDIR Tiroid boynumuzun on tarafinda bulunan bir bezimizdir. Tiroid bezinin gorevi tiroid hormonlarini yani T3 ve T4 uretmek, depolamak ve gerektiginde kana vermek ve metabolizmamizi ayarlamaktir. Tiroid bezi 15-20 gram kadar ve ceviz buyuklugundedir. Boynun on tarafinda cildin altinda bulunur ve kelebek seklindedir. Kelebegin kanatlari sag ve sol lob olarak adlandirilirken, bu iki lobu birlestiren ortadaki kisma istmus adi verilir. Her lobun uzunlugu 4 cm ve 1-2 cm enindedir. Tiroid bezi adem elmasi denen nefes borusu cikintisinin (girtlak) tam arkasindadir ve yutkunmakla asagi yukari hareket ederTIROID HORMONLARITiroid bezi gida ve suyla aldigimiz iyod minerali ile tiroid hormonlari yapar. Su ve gidalarla alinan iyod bagirsaklardan kana gectikten tiroid bezine gelir ve tiroid hormonlarinin uretilmesinde kullanilir. Tiroid bezine giren iyod burada tirozin isimli aminoasitle birleserek T3 ve T4 adi verilen tiroid hormonlarinin yapilmasini saglar. T4 (tiroksin) hormonun yapisinda dort tane iyod molekulu oldugu icin T4, T3 (tiriiyodotironin) hormonun yapisinda ise 3 tane iyod molekulu oldugu icin T3 adi verilmektedir. Tirozin aminoasiti yedigimiz proteinli gidalarla saglanir. Tiroid hormonlarinin yeteri kadar yapimi icin protein ve iyodun gida ve suyla vucuda yetecek kadar alinmasi gerekmektedir. Tiroid Bezinde olusan T3 ve T4 hormonlari daha sonra kan dolasima salinarak vucudun butun organlarina ve hucrelerine girer ve etkilerini gosterir.Vucudumuzdaki tum hucreler tiroid hormonlarindan etkilenmektedir. Bebegin gelisimi, buyumesi ve tum metabolizmaolaylarii tiroid hormonlari tarafindan kontrol edilir. Tiroid hormonlarinin vucudumuzdaki butun organ veya hucreleri etkiler. Kalp hizi, kan kolesterol duzeyi, vucut agirligi, kaslarin guclu olmasi, adet duzeni, cilt ve tirnaklar, kemikler, seks organlari, beyin ve psikolojik durum tiroid hormonlarindan etkilenir. Tiroid bezinden iki turlu tiroid hormonu salgilaniri: T4 (%80 oraninda ), (%20’si) ise T3 hormonudur. Hucrelere giren hormon T3 hormonudur; T4 hormonu hucreye giremez. Bu nedenle T4 hormonu vucudumuzda ozellikle karacigerde ve diger organlarimizda deiyodinaz enzimler (D) ile T3 hormonuna donusmektedir. Bu donusumun bozulmasi durumunda T3 yeterince olusamaz ve tiroid hormonlari etkisini gosteremez. T4 ve T3 hormonlari kanda bazi proteinlere baglanarak dolasirlar. Bu proteinlere baglanan tiroid hormonlarina total T4 ve total T3 adi verilir. Kanda bulunan tiroid hormonlarinin cok azi ise hicbir proteine baglanmadan kanimizda serbest olarak bulunur ki, bunlara serbest T3 ve serbest T4 hormonlari denir. Serbest T3 ve serbest T4 hormonlari total T3 ve total T4 hormonlariyla bir denge halinde bulunur ve tiroid bezinin calisma durumunu (az, cok veya normal calismasini) en iyi yansitan testler serbest tiroid hormonlaridir. Bu nedenle total T4 ve T3 tetkikleri yerine serbest T4 ve serbest T3 hormonlarini olcturmek gerekir.TSH HORMONU Tiroid bezinin calismasi beynimizde bulunan hipofiz bezi tarafindan kontrol edilir. Hipofiz bezi, TSH adi verilen bir hormon salgilar ve bu hormon kan yoluyla tiroid bezine gelerek tiroid hormonu yapilmasini saglar. TSH hormonu tiroid bezinin iyod tutmasini sagladigi gibi tiroid hormonlarinin yapilmasini da saglar. Tiroid bezi az hormon salgiladiginda hipofiz bezi TSH salgisini artirarak tiroid bezinin daha cok hormon uretmesini saglar. Bu nedenle tiroid bezinin az hormon salgiladigi tiroid yetmezliginde (hipotiroidi) kanimizda TSH hormonu yuksek, fakat T3 ve T4 hormonlari dusuk olarak bulunur. Tiroid bezi cok hormon salgilarsa, yani kanimizda T3 ve T4 hormonlari cok artarsa bu defa hipofiz bezinden salgilanan TSH hormonu azalir. Kanimizda T3 ve T4 hormonlari ne kadar yukselirse TSH hormonu da o kadar azalir. Hipertiroidi denilen tiroid bezinin asiri calismasi durumunda kanimizda T3 ve T4 hormonlari yuksek iken TSH hormonu normalin altina iner ve dusuktur. Goruldugu gibi hipofiz bezi kandaki T3 ve T4 hormon duzeyine gore TSH hormon salgisini azaltip artirmaktadir. Hipofiz bezi ise, beynimizde, hipofiz bezinin uzerinde bulunan hipotalamus organi tarafindan kontrol edilir. Hipotalamus organi salgiladigi TRH isimli hormon ile hipofiz bezinden TSH salinisini saglar. Bu nedenle hipotalamus, hipofiz ve tiroid bezi birbirine bagimli olarak calisan ve birbirlerini kontrol eden 3 bezdir. Tiroid bezini hipofiz bezi kontrol ederken, hipofiz bezini de hipotalamus kontrol etmektedir. Hipotalamusdan salgilanan TRH hormonu hipofiz bezini etkileyerek buradan TSH hormonu salgilatir. Hipofizden salgilanan TSH hormonu ise tiroid bezinden tiroid hormonlarinin yapilmasini ve kana salgilanmasini saglar. Ac kalmak veya diyet yapmak tiroid hormonlarini azaltir: Toplam kalorideki azalma T3 hormonunda dusme yapmaktadir. Aclikta ise kortizol hormonunda artma, T3 hormonunda ise azalma olmaktadir. Uykusuzluk durumunda da T4 hormonu artarken T3 azalir. Depresyondaki kisilerde de ayni degisiklik gozlenir. Alkoliklerde ve karaciger hastalarinda ise T3 ve T4 duserken TSH hormonu normaldir. Tiroid hormonlari ve metabolizmaTiroid hormonlarinin en onemli gorevlerinden birisi bazal metabolizma denilen istirahat halindeyken harcanan kalorileri ayarlamasi ve enerji uretimini saglamasidir. Boylece vucudumuzun isisi ayarlanir. isi olusmasi aldigimiz oksijenin yakilmasi sirasinda olusur. tiroid bezi vucudumuzu bir soba gibi isitir. Tiroid bezi az calisirsa vucut isisi duser ve usuruz. Bunun tersine cok calisirsa metabolizma hizlanarak kendimizi sicak hissederiz ve sicak yerlerden kacariz. Tiroid hormonlarinin kan yaglari uzerine etkisi : Tiroid hormonlarinin fazla salgilanmasi kan yaglarinin yani kolesterol ve trigliserit dedigimiz yaglarin yakilmasini artirarak bunlarin kan duzeylerinde azalma yapar. Tiroid hormonlarinin az salgilandigi durumda (hipotiroidi) metabolizma yavasladigindan kan yaglari fazla yakilamaz ve kanda birikir, kolesterol ve trigliserit yukselir. Bu nedenle kan yaglari yuksek kisilerde mutlaka tiroid hormon tetkikleri yapilmalidir. Kan yaglarini yukselten diger bir hastalik ise seker hastaligidir. Tiroid hormonlarinin buyume ve boy uzerine etkisi:Cocuklarin buyumesi icin tiroid hormonlarinin yeteri kadar kanda olmasi gerekir. Tiroid hormonu az salgilanan cocuklarda buyumede gerilik, boy kisaligi veya cucelik olusur.Tiroid hormonlari istah ve vucut agirligini kontrol eder:Tiroid hormonlarinin az olmasi gida alma olayini azaltirken fazla olmasi istahi artirarak asiri yemek yenmesine neden olur. Hipotiroidi denilen tiroid bezinin az calismasi durumunda onceki kiloya gore %15-30 oraninda kiloda artma, hipertiroidi denilen tiroid hormonlarinin fazla salgilanmasi durumunda ise onceki kiloya gore % 15 oraninda kilo kaybi soz konusudur