HIPERTIROIDI-ZEHIRLI GUATR 

PROF DR METIN OZATA

 

 


Map data provided by WhatClinic.com

 

 

 

 

 



Tiroid bezinin asiri calismasina yani asiri tiroid hormonu uretmesine tip dilinde hipertiroidi adi verilir. ‘’Hiper’’ Latince ‘’fazla’’ veya ‘’yuksek’’ manasina gelir. Hipertiroidi hastaligina tip dilinde ‘’tirotoksikoz ‘’ adi da verilir. Tiroid bezinin asiri calismasina halk arasinda ‘’zehirli guatr’’ veya ‘’ic guatr’’ isimleri de verilmektedir. Bu isimlendirmeler maalesef yanlistir; ne zehirlenme soz konusudur ne de bir ic guatr vardir. Elleriniz titriyor, agziniz kuruyor ve cok yemek yemenize ragmen kilo veriyorsaniz yada cabuk sinirleniyor ve cevrenize bagirip cagiriyorsaniz sizde tiroid bezi fazla calisiyor olabilir. TEDAVI ICIN MUTLAKA ENDOKRIN UZMANINA BASVURUNUZ

Tiroid bezinde asiri calismaya neden olan hastaliklar sunlardir:
1-Graves hastaligi : TSH reseptor antikorlarinin kanda artmasi nedeniyle olusan tiroid bezi asiri calismasidir. Bazi hastalarda gozde buyume olur. Hipertiroidinin en sik nedenidir. Hipertiroidisi olan hastalarin % 60-90’nini Graves hastaligi olusturur. Bagisiklik sistemindeki bir bozukluktan kaynaklanir.
2-Sicak nodullerin fazla hormon salgilamasi: Sicak nodullerin asiri tiroid hormon yapip salgilamasi durumunda tiroid hormonlari kanda artar ve hipertiroidi hastaligi olusturur.
3-Tiroid bezinin iltihabi hastaliklari: Tiroid bezinde itihabi hastaliklar oldugunda bezde depo edilmis halde bulunan tiroid hormonlari kana dokuldugunden hormonlar yukselir ve hipertiroidi belirtileri ortaya cikar.
4-Tiroid hormon ilaclarinin fazla alinmasi: Levotiroksin ilacinin gereginden fazla alinmasi kanda tiroid hormonlarini artirir ve hipertiroidi yapar.
5-Bazi ilaclarin kullanimi: Cordarone isimli kalp ilaci ve interlokin ilaci kullanan bazi hastalarda tiroid bezi fazla calisarak hipertiroidi hastaligi olusturabilir.
6-Asiri sekilde iyot almak: Iyodun fazla alinmasi nodulu olan hastalarda hipertiroidi yapar.
7-Civa zehirlenmesi : Civanin fazla alinmasi hipertiroidizm denilen tiroid bezinin asiri calismasina neden olabilir.

Graves Hastaligi
Graves hastaligi bazen gozlerde buyume yapan tiroid bezinin asiri calismasi hastaligidir. Tiroid bezi asiri calismasi hastaligi olan kisilerin % 60-90’nini yani cogunlugunu Graves hastaligi olusturur. Dr. Robert Graves tarafindan ilk defa kesfedildigi veya tanimlandigi icin bu hastaliga Graves hastaligi adi verilmistir.
Graves Hastaligi Kimlerde daha sik gorulur?
Graves hastaligi hipertiroidinin en sik nedenidir. Her yasta gorulebilirse de, 20-40 yas arasinda en fazla gorulur.
Kadinlarda erkeklerden 5-7 kat daha fazla gorulurken toplumda gorulme sikligi % 1 kadardir.
Graves Hastaliginda ailesel ozellik vardir:
Graves hastasi bir kisinin ailesinin diger fertlerinde %15 oraninda Graves hastaligi saptanir. Bu nedenle ailesinde Graves hastaligi olan kisiler tiroid tetkikleri yaptirmalidirlar.
Graves Hastaligi Neden Olusur?
Graves hastaligi bagisiklik sistemindeki bir bozukluk sonucu olusur. Nedeni bilinmeyen bir sekilde TSH hormonunun tiroid bezine baglandigi reseptor adi verilen proteinlere karsi antikor denilen proteinler olusur. Bu antikorlarin neden olustugu henuz bilinmemektedir. Kanda artan TSH reseptor antikorlari ayni TSH hormonu gibi tiroid bezine yapisarak daha fazla calismasina ve asiri miktarda tiroid hormonu yapmasina neden olur. Sonucta artan tiroid hormonlari metabolizmamizi hizlandirarak (carpinti, terleme gibi) Graves hastaligi ortaya cikar.
Kimler Graves hastaligi icin risk altindadir?
Graves hastaligina genetik egilim katkida bulunmaktadir. Bazi ailelerde bu nedenle Graves hastaligi daha fazla gorulur. Ailesinde Graves hastasi olan kisiler risk altindadir ve genetik veya kalitimin hastaligin gelismesinde en onemli etken oldugu saptanmistir.
Stres, uzuntu, sigara icmek, fazla iyotlu tuz yemek ve bazi ilaclar bu hastaligin olusumuna neden olabilir.
Stresin Graves hastaligi sikligini artirdigi Ikinci Dunya Savasi sirasinda ve Yugoslavya’daki ic savas sirasinda saptanmistir. Isvec’te yapilan bir arastirmada Graves’li hastalarin bir kisminda hastalik ortaya cikmadan onceki yil icinde uzucu olaylar yasadiklari saptanmistir. Bu hastalardaki sikintili psikolojik durum (anksiyete) tedavi edildiginde hastaligin nuks oraninda azalma olmustur.
Graves hastaligi daha cok yilin ilik mevsimlerinde ortaya cikar. Bu mevsimsel ozelligin nedeni tam bilinmemektedir.
Sigara icenlerde goz belirtileri daha siddetli oldugu gibi, sigara icmeye devam edenlerde goz hastaligi siddeti artmaktadir.
Allerjik yapisi olanlarda veya allerjik riniti olanlarda Graves hastaligi daha cok gorulmektedir.
Iyot fazla alimi da hafif seyreden hastaligi siddetlendirmektedir.
Yeni bir dusunce ise gebelik sirasinda bebegin hucrelerinin annenin kanina karisarak annenin tiroid bezine yerlesmesi ve bunlarin hastalik yapmasidir. Bu nedenle de kadinlarda bu hastaligin daha fazla goruldugu iddia edilmektedir.
Yapilan calismalar Graves hastaliginin % 79 oraninda genetik olarak egilimli olmak sebebiyle ortaya ciktigini, % 21 hastada ise cevresel faktorler denilen uzuntu, stres, iyot alimi gibi nedenlerle ortaya ciktigini gostermistir.
Graves hastaligina egilim yaratan nedenler Tablo- 1’ de verilmistir.
Tablo-1: Graves Hastaligina Egilim Yaratan Faktorler
Genetik egilim (ailede olmasi)
Stres ve uzucu yasam olaylari
Sigara icmek
Kadinlarda ostrojen hormonu
Dogum sonrasi donemde risk artar
Fazla miktarda iyotlu tuz yemek Graves hastaligini ortaya cikarir
Lityum ilaci kullananlarda ortaya cikar
Hepatit hastaligi nedeniyle Interferon ilaci kullanan bazi hastalarda cikabilir
Allerjik bunyesi olanlarda daha sik olusur.

Graves Hastaligi Nasil Baslar?
Hastaligin baslangici yavastir. Genelde haftalar ve aylar icinde yavas olarak gelisir. Ancak bazi hastalarda hizli bir baslangic vardir.

Graves Hastaliginda Vucutta Olusan Belirtiler:
Graves hastaliginin sik gorulen uc onemli ozelligi guatr, kanda tiroid hormonlarinda yukseklik ve goz belirtileridir. Tiroid bezinde buyume, yani guatr siklikla vardir ve bez icerisinde nodul pek olmaz, duz bir buyume vardir. Gozdeki belirtilere tip dilinde oftalmopati adi verilir. Daha az gorulen diger iki ozellik ise bacak cildinde iltihap olmasi ve parmaklarda comak parmak denilen parmak uclarinda bombelesme olusmasidir. Bu iki belirti cok nadir gorulur (Tablo-2).

Tablo-2: Graves Hastaliginda Vucutta Olusan Degisiklikler (Bulgular)
Guatr (tiroid bezi buyumesi) (sik)
Gozlerde buyume (Oftalmopati) (sik)
Tiroid hormonlarinin kanda yukselmesi ve TSH’nin dusmesi (Her zaman)
Bacak cildinde iltihap (nadir gorulur)
Parmaklarda comaklasma (nadir gorulur)
Graves Hastalarinda Gorulen Sikayetler:
Hastaliga bagli sikayetler kisiden kisiye degisir. Her hastada ayni sikayetler olmaz. Sikayetler hastaligin siddetine, hastaligin suresine, kisinin hastaliga duyarliligina ve yasina bagli olarak degisiklikler gosterir.
Yaslilarda bazen sikayetler silik seyreder ve baslica belirtiler yorgunluk ve kilo kaybi olabilir. Buna “maskeli hipertiroidizm” ismi verilir. Yaslilarda hipertiroidi bazen Alzheimer hastaligini taklit edebilir. Yaslilarda bazen hastalik anlamsiz bakislar, enerji tukenmesi ve bitkinlik ve demans ile kendini gosterebilir. Graves’li hastalarda bulunan sikayetler Tablo-3’de verilmistir.
Tablo-3: Hipertiroidili Hastalarda Sik Rastlanan Sikayetler
Guatr
Hareketli olma, huzursuzluk
Carpinti (hizli ve duzensiz kalp atimi olmasi
Yorgunluk
Gucsuzluk (agir esyalari kaldiramaz, merdiven cikarken zorlanir)
Ellerde titreme
Sac dokulmesi
Sinirlilik, kolay heyecanlanma ve kolay ofkelenme
Canli bakis, gozlerde buyume, goz kapaginda cekilme
Uykusuzluk, dikkat bozuklugu
Derinin sicak, nemli ve ince olmasi
Ishal
Istah artisi
Susama
Agiz kurulugu
Sik idrara cikma
Kilo kaybi (zayiflama)
Adetlerde azalma veya kesilme
Cinsel istekte azalma, sperm sayisinda azalma
Erkeklerde meme buyumesi (jinekomasti)
Kemik erimesi
Kaslarda gucsuzluk
Cabuk yorulma

Graves hastaligi olan genc hastalarda carpinti, sinirlilik, asiri heyecanlanma veya duyarlilik, uyku bozukluklari, cinsel gucte azalma, kolay yorulma, hareketlilik, ishal, asiri terleme, sicaktan hoslanmama, sogugu tercih etme, ufak bir yuruyusle hemen yorulma ve nefes darligi, kilo kaybi, istah artisi, susama, agiz kurumasi, adetlerde azalma, uyku bozuklugu ve bazi psikolojik bozukluklar olabilir.
Istah artisina ragmen kilo kaybi bu hastaligin en onemli belirtilerinden birisidir. Bu hastalik metabolizmayi hizlandirdigindan asiri yemek yenmesine ragmen kilo kaybi olur. Cok nadiren kilo artisi da olabilir.
Carpinti veya kalp atim sayisinda ve nabiz sayisinda artis her 100 hastadan 96’sinda gorulur. Istirahatte iken nabiz hizi dakikada 89’tan fazladir.
Sac killari incedir. Yaygin veya hafif sac dokulmesi gorulebilir.
Hastalarda huzursuzluk ve asiri sinirlilik vardir; ajite haldedirler ve yerinde duramazlar. Bazen birden ofkelenirler. Kalabalik yerlerden hoslanmazlar. Ufak tefek seyler icin bagirip, cagirirlar.
Kas gucsuzlugu bazen cok siddetli olur ve hasta sandalyeden kalkmakta veya merdiven cikmada zorluk ceker.
Tirnaklar yumusaktir ve kirilabilir. Tirnaklarda cekilme ozellikle 4. ve 5. parmak tirnaklarinda gorulur.
Hastalarin % 10’nunda bacaklarda, kolda ve diz ekleminde agri olabilir. Bu agrilar bazen kendiginden duzelebilir.
Cilt ince, ilik ve nemlidir. El ayalarinda kirmizilik ve kasinti olabilir. Urtiker denilen cilt allerjisi ve vitiligo (ciltte renksiz veya beyaz alanlar olmasi) da siklikla birlikte bulunur.
Oftalmopati denilen goz belirtileri Graves’li hastalarin % 25-30’unda saptanir. Gozlerde one dogru firlama vardir. Bazi hastalarda cift gorme sikayeti olur. Gormede bozukluk, isiktan rahatsiz olma ve gozde kasinti ve yanma meydana gelebilir. Bakislar canlidir ve ust goz kapaginda gecikme ve tam kapanma olmayabilir. Bazen sasilik olusabilir.
Ellerde ince titreme vardir. Bunu daha iyi anlamak icin eller uzatilir ve uzerine ufak kagitlar konur. Kagitlarda ellerdeki titremeyle paralel titremeler daha belirgin olarak ortaya cikar. Bazen dilde ve goz kapaklarinda da titreme olabilir.
Hipertiroidili hastalarda kemik erimesi (diger adiyla osteoporoz), kan kalsiyum duzeyinde artma, ve kanda alkalen fosfataz tetkikinde artis gorulebilir. Bu hastalarda ayrica kanda osteokalsin ve SHBG adi verilen proteinlerin duzeyleri artar. Karaciger testleri denilen SGOT, SGPT ve GGT tetkiklerinde artis olur ve tedaviyle bu artislar duzelir, fakat bazi hastalarda ilac tedavisiyle karaciger tetkikleri gittikce yukselebilir, o zaman radyoaktif iyot tedavisi yapilmasi gerekir.
Kadinlarda adet duzeni bozulur; adet sayisinda azalma veya kesilme olabilir. Yumurtlamada bozukluk oldugundan gebe kalma sansi azalir. Gebelikle birlikte hipertiroidi olursa dusuk dogum agirlikli bebek nedeni oldugu gibi ‘’Preeklampsi’’ denen tansiyon yukselmesi ve kusmalarla kendini gosteren bir hastalik da ortaya cikabilir. Bu nedenle cocuk isteyen kadinlarin Graves hastaligi tedavisi bittikten sonra gebe kalmalari daha uygundur.
Erkeklerde memelerde buyume, empotans ve sperm sayisinda azalma olabilir.
Seker hastalarinda Graves hastaligi ortaya cikarsa kan sekerinde yukselmeler olusur ve bu nedenle kullanilan ilac dozunu artirmak veya insulin kullanmak gerekebilir.
Metabolizma hizi arttigindan kan yaglarinda (kolesterol ve trigliserid duzeylerinde ve LDL kolesterol) azalma olur.


Graves Hastaligi Ile Birlikte Sik Gorulen Hastaliklar:
Bazi hastaliklar Graves hastaligi olan kisilerde daha sik gorulur. Bunun nedeni bagisiklik sisteminde bu hastalarda bozukluk olmasindandir. Tip 1 seker hastaligi, myastenia gravis denen kas hastaligi, hipofiz bezi iltihabi ve kalpte ufurum yapan mitral kapak gevsekligi bunlardan baslicalaridir. Bu hastaliklar asagidaki Tablo-4’de verilmistir.
Tablo-4: Graves Hastaligi ile Birlikte Gorulen Hastaliklar
Addison hastaligi (bobrek ustu bezi yetmezligi)
Tip 1 diyabetes mellitus (seker hastaligi)
Yumurtalik yetersizligi,
Hipofiz bezi iltihabi
Hashimoto hastaligi
Colyak hastaligi (bir bagirsak hastaligi)
Vitiligo (ciltte beyaz, renksiz alanlar olmasi)
Alopesi areata (sackiran),
Myastenia gravis (bir kas hastaligi),
Trombosit isimli kan hucrelerinde azalma
Romatoit artrit (kucuk eklemlerin romatizmal hastaligi)
Kalpte mitral kapak gevsekligi (prolapsusu)




Teshis Icin Hangi Tetkikler Yapilir?
Teshis kolaydir ve bu amacla kanda TSH, T3 ve T4 hormonlarinin olcumu yapilir. Hipertiroidi varsa TSH normalin altina dusmustur (genellikle <0.01 U/L), bu arada T3 ve T4 hormonlari asiri derecede yukselmis olarak bulunur. Gozlerde one dogru firlama ve hormonlarda yukseklik varsa Graves hastaligi teshisi kolayca konur.
Graves’li hastalarda anti-TPO antikorlar hastalarin % 90’inda, anti–TG antikorlar ise % 60’inda yuksek olarak bulunur.
TSH reseptor antikor olcumu her zaman gerekli degildir. Ancak teshisin supheli oldugu durumlarda yapilabilir. Ornegin gebelikte ve tiroid bezinde nodul bulunan Graves hastalarinda olculmesi hastalik teshisinde faydali olur. Nodulu olanlarda bu antikor yuksek olmaz; buna karsilik Graves’te yukselir. Graves’li hastalarin % 5-20’sinde TSH reseptor antikorlarinin kanda yuksek olmadigini da bilmekte fayda vardir.
Graves hastaliginda tiroid bezinde nodul varsa onun sicak mi yoksa soguk mu oldugunu degerlendirmek icin tiroid sintigrafisi yapilabilir.
Tiroid ultrasonu yapmak bu hastalarda faydalidir. Bezin buyuklugu ve nodul olup olmadigi hakkinda bilgi sahibi olunur.
Hipertiroidi hastalarinda SGOT, SGPT, alkalen fosfataz ve GGT gibi karaciger enzimlerinde yukseklikler saptanir. Bu enzim yukseklikleri aylar surebilir. Bu nedenle karaciger tetkikleri belirli araliklarla takip edilmelidir. Kolesterol ve trigliserit gibi kan yaglarinda azalma saptanir.
Graves hastalarinda tam kan sayimi da yapilarak tedavi sirasinda takip edilmelidir.
% 20 hastada serum kalsiyum duzeyinde artma, magnezyumda ise azalma olabilir.

Graves Hastaliginin Tedavisi
Graves’li hastalarin cogu poliklinik sartlarinda yani hastaneye yatmadan tedavi edilir. Hastanin hastaneye yatmasina gerek yoktur. Ancak hipertiroidinin komplikasyonu olarak kalp atim hizinin cok arttigi (atrium fibrilasyonu) bir durum, kalp yetmezligi veya psikoz gelismisse hastaneye yatirmak gerekebilir. Buna doktorunuz karar verir.
Hipertiroidi tedavi edilmezse kalp kasinda hastaliga (kardiyomyopati), atrium fibrilasyonu denen kalbin cok hizli atmasi durumuna ve kalp yetmezligine neden olabilir. Herhangi bir enfeksiyon, ishal, siddetli travma veya ameliyat sirasinda bu hastalar tiroid krizine girerler ve bu kriz olum riski tasir. Bu nedenle hipertiroidi hastaliginin mutlaka tedavi edilmesi gerekir.
Graves hastalarinin tedavisinde ilk yapilacak tedavi ilac tedavisidir. Ilac tedavisine cevap alinamadigi durumlarda radyoaktif iyot tedavisi veya ameliyat yapilir. Ilac olarak propiltiourasil veya Metimazol ilaci kullanilir.


HIPERTIROIDI ZEHIRLI GUATR TEDAVISI ICIN MUTLAKA ENDOKRIN UZMANINA BASVURUNUZ



PROF DR METIN OZATA